روانشناسی معماری

در تمدن ایرانی به یکی از اصول معماری که در سده های گذشته به صورت تدریجی از آن استفاده می شود روانشناسی معماری می گویند و جالب این است که امروزه روانشناسی معماری به عنوان یک ایدئولوژی مدرن در دانشگاه های مهم دنیا آموزش داده می شود و حتی به صورت تحقیق علمی مورد بررسی قرار می گیرد.

ساخت یک بنا نه تنها به نوع و کاربری ساختمان بستگی دارد بلکه اثرات محیطی در مناطق آب و هوایی مختلف، موقعیت های مکانی و جغرافیایی و همچنین تاثیرات اجتماعی، تنوع فکری و حتی حضور ادیان برای ساخت بنا از سوی معماران مورد بررسی قرار می گیرد.

برای مثال در ساختن یک کلیسا بعد از پایان دوران دین مسیح در فضاهای خارجی مانند تعیین ارتفاع، گنبدی بودن سقف و همچنین فرم بنا و در فضاهای داخلی عواملی چون رنگ ها، نورها و کاربرد شیشه های رنگی در پنجره های گرد باعث می شود تا حالتی روحانی در کل فضا ایجاد شده و انعکاس نورها در محیط کلیسا منجر به ایجاد نماد بهشت شود.

بعد از حضور اسلام ساختار مساجد در مراحل ابتدایی تداعی کننده فضایی خاص و الهام بخش بوده که با کمک رنگ های مختلف فضایی روحانی و مقدس را ایجاد می کند. از آن پس به ترتیب ساختار خانه ها، مکان های تجسمی و تجملی، اماکن نظامی و همچنین آموزشی به تدریج و بنا به اصول و شرایط روانی بر پا شده است. برای مثال در زمان ساخت یک مکان نظامی باید در معماری فضای خارجی از نماد قدرت، عدالت و همچنین قضاوت استفاده شود و در معماری فضای داخلی بنا از نماد هایی چون خضوع، فرمانبرداری و … بهره گرفته شود و جالب این است که از همان ابتدا معماران بنا بر اساس تجربه ای که داشتن از رنگ ها و متریال مختلفی استفاده می کردند که امروزه با نام اصول روانشناسی معماری معرفی می شود.

آنچه در باب ادراک، فهم و همچنین مشخصات هنر و تولید آن مطرح می شود روانشناسی هنر نامیده می شود و به دو دسته روانشناسی ساختاری و محیطی تقسیم می شود.

آنچه در روانشناسی ساختاری اهمیت دارد توجه به ویژگی های ذهن در زمان تولید است که با انجام کار هنری در ارتباط می باشد.

روانشناسی محیطی به تاثیرات محیطی بر روح و روان هنرمند و همچنین تاثیری که هنرمند در شرایط مختلف در محیط می گذارد رامورد بررسی قرار می دهد.

هنر امری ادراکی بوده که می توان با توجه به مضمون های ادراکی آن را بررسی نمود. هنر نشان دهنده یک پیوستگی فرهنگی است که در صورت فهم آن می توان به درک پیوستگی فرهنگی رسید.

تولیدات هنری به عنوان یک فعالیت معنادار به حساب می آید که با کمک آنها می توان خلاقیت های انسانی را درک نمود.

روانشناسان مختلف معتقدند که زیبای به جهت فرهنگی و اجتماعی فهم حاصل می شود و به صورت کلی نسبت به هنر و معماری دید مثبتی دارند.

البته نکته مهم بحث القا در هنر می باشد و باید بررسی نمود که هنر و هنرمند از چه مجرایی تحت تاثیر هستند و هنر با استفاده از چه مکانیسمی می تواند ارزش های مختلف را در جامعه القا کند.

ما دارای یک سنت هنری گسترده و با پیشینه قوی هستیم و هنر اسلامی- ایرانی هم شامل آموزه های اسلامی بوده و هم سرشار از مسایل زیست محیطی که برای تحقیق درباره این سنت باید شکاف های مهم تاریخی را بررسی نمود.

برای درک سنت هنری باید توجه داشته باشید که ویژگی های کلی انسان قدیم بسیار با انسان جدید متفاوت می باشد و دلیل آن هم این است که انسان جدید بسیار دنیا محور بوده و در طبیعت دست می برد و همچون نوجوانی است که به آینده نگاه می کند و این در حالی است که برای انسان قدیم دنیا مزرعه آخرت است و او  با تکیه بر سنت ها رفتار می کند.

نکته مهم این است که درک سنت هنری کار مشکلی نیست زیرا هنوز در این سنت زندگی کرده و نفس می کشیم و وقتی جستجوی غربی ها را در باب هنر ایرانی-اسلامی می بینیم که آنها هم با توجه به ذهنیت خود به دنبال درک این سنت رفته اند متوجه می شویم که برای درک روانشناسی هنر باید دید واقع گرایانه ای نسبت به تحولات هنر اسلامی داشته و به تمامی گسل های انسان شناختی و معرفتی توجه ویژه ای نشان داد.

چیدمان منزل و همچنین روانشناسی مربوط به آن شامل دکوراسیون و نحوه ساخت و ساز می باشد و در آن مباحثی چون ایجاد فضاهای زیبا، مکان های آرامش بخش و همچنین تامین امینت روحی افراد ساکن در منزل و چگونگی تاثیرات آنها بر روحیه و شخصیت افراد مختلف مطرح می شود به همین خاطر امروزه در پروهش های انجام شده رشته ای با نام روانشناسی معماری معرفی شده است که در آن اصول هنری و همچنین خلاقیت های موجود در دکوراسیون را مطرح کرده و معماری را با علم شناخت روح و روان انسان ها پیوند می زند.

طراحی فضاهای داخلی تاثیر بسیار شگرفی بر روح و روان افرادی که ساکن در ساختمان هستند داشته و به همین خاطر در معماری داخلی ساختمان باید نکات روان شناختی را بسیار مورد توجه قرار داد.

با اینکه معماران ساختمان ها را با توجه به اصول علمی طراحی می کنند اما فراموش نکنید که طراحی و معماری ساختمان ها چه از نظر ساخت و تزئین و چه از لحاظ جابجایی نیاز به دقت عمل داشته که منطبق با اساس ماهیت انسانی و اصول خاص می باشد.

دلیل این امر هم این است که معماری ساختمان برای انسان ها انجام می شود و به همین خاطر باید اصول ساختن بر پایه انسانی بنا شده و بر مبنای تمایلات، روحیات و همچنین شادابی و نشاط انسان ها قرار گیرد و چون خانه محیطی برای آسایش افراد ساکن در آن است باید در زمان طراحی به همه جزیئات از انواع شکستگی ها در دیوار گرفته تا فضا، مساحت، رنگ ها، انعکاس صدا و به طور کلی دکوراسیون توجه نمود.

فضای خواب و استراحت افراد در محیط خانه نیاز به آرامش داشته و باید به دور از هر گونه آلودگی باشد. برای مثال وجود آلودگی صوتی یا آلودگی هوا و حتی آلودگی های روحی و روانی باعث مختل نمودن آرامش افراد در محیط خانه می شود.

باید طراحی منزل را طوری انجام داد که تمام آلودگی های محیطی در آن به حداقل ممکن برسد و در این صورت نه تنها سلامت جسمی افراد ساکن در خانه تامین می شود بلکه به ارتقای سلامت روحی و روانی آنها هم کمک خواهد شد.

مسله روانشناسی طراحی و چیدمان مکان استراحت افراد به قدری با اهمیت است که باعث وسعت دید، قلب و دل انسان ها می گردد. از این رو در زمان طراحی دکوراسیون باید به مواردی چون ارتفاع سطح، پله ها و نورگیرها، توجه نموده و تنوع شکستی ها در طرح، پستی و بلندی ها و زاویه ها را رعایت کرده تا حس خفگی و همچنین محدودیت در افراد ایجاد نشود.

در طراحی معماری علاوه بر رنگ  استفاده از نور هم اهمیت دارد زیرا تاثیر بسزایی در روح، روان و آرامش افراد داشته و باید در انتخاب نوع رنگ ها، چگونگی استفاده از آنها در فضاهای مختلف خانه، نوع نورپردازی و تلفیق رنگ و نور دقت بسیاری نمود. برای مثال در اتاقی که در آن فعالیت های روزمره انجام می شود باید از رنگ های زنده و با نشاط استفاده شود تا حس شادابی و فعال بودن را در فضای القا کند و در فضای اتاق خواب برای ایجاد حس خواب باید از رنگ های آرامش بخش لستفاده شود.