عده ی زیادی از آکواریوم دارهای مبتدی گمان می کنند که گیاهان فقط به دلیل زیبایی ای که دارند در داخل آکواریوم قرار می گیرند. بنابراین در کشور هایی مثل ایران که تهیه ی گیاهان مناسب مخصوص داخل آکواریوم تا حدودی مشکل است. برای این منظور به گیاهان مصنوعی روی آورده می شود. عده ای دیگر نیز نه تنها نقش گیاهان را تولید اکسیژن می دانند، بلکه در صورت فقدان آنها سعی می کنند از طریق تهویه ی بیشتر، کمبود آن را جبران نمایند. تجربه و تحقیق نشان داده است که اثر گیاهان در داخل آکواریوم به مراتب مهمتر از حد تصور فوق بوده و گیاهان از این نظر دارای اهمیت ویژه ای می باشند.
این اثرات به ترتیب اهمیت عبارتند از:
۱- جذب مواد سمی
جذب تمام یا قسمت عمده ای از مواد دفعی و سمی که حاصل متابولیسم و فعل و انفعالات حیاتی، ماهی است توسط گیاهان انجام می گیرد. مهمترین این مواد ترکیبات از ته مانند آمونیوم است که در واقع ترکیبی از ادرار ماهی می باشد. آمونیوم از ترکیبات سمی خطرناک است که به طور دائم توسط ماهی تولید و به آب اضافه می شود و حتما” باید از محیط زیست آن به طور مرتب جدا شود. هیچ نوع فیلتری بجز گیاهان و باکتری های نیتروزوموناس نمی توانند این مواد را از حالت سمی به ترکیب غیر سمی تبدیل نمایند.
این مواد نه تنها جذب گیاهان می شوند بلکه مشابه کود شیمیایی باعث افزایش رشد و نمون آنها نیز می شوند.
۲- جذب گاز کربنیک حاصل از بازدم ماهی ها و سایر آبزیان داخل آکواریوم
گیاهان در مقابل نور، گاز کربنیک حاصل از بازدم ماهی ها و سایر آبزیان داخل آکواریوم را به طور مرتب جذب کرده و تبدیل به ماده می نمایند. اگر چه پمپ هوا و تهویه آب نیز همین کار را انجام می دهند، اما با وجود این گیاهان داخل آکواریوم در این مورد اثر خاصی دارند. اگر تراکم گیاهان داخل آکواریوم متعادل باشد، در هنگام شب که گیاهان نیز خود تولید گاز کربنیک می کنند، تهویه ی معمولی آب برای از بین بردن گاز کربنیک حاصله کفایت می کند.
۳- تولید اکسیژن
اگرچه تولید اکسیژن در داخل آکواریوم واجد اهمیت است، اما با وجود این با توجه به اینکه از طریق تهویه به بهترین وجه بخصوص در هنگام شب می توان اکسیژن مورد نیاز را تامین نمود، اهمیت تولید آن به وسیله ی گیاهان بعد از جذب مواد سمی و گاز کربنیک بسیار حائز توجه است.
۴- زیبایی و طراوت داخل آکواریوم
۵- کنترل میزان نفوذ به داخل آکواریوم
گیاهان داخل آکواریوم می توانند به بهترین وجه میزان نفوذ نور مستقیم و حتی غیر مستقیم را به داخل آکواریوم کنترل نمایند بدیهی است ماهی ها نیز با توجه به نیازی که به تابش میزان مشخصی از نور دارند می توانند نقطه ی مورد نظر خود را در آکواریومی که دارای گیاهان آبزی می باشد پیدا نمایند. اگر اهمیت وجود گیاهان را در داخل آکواریوم از دید ماهی نگاه کنیم ، بدون شک اثر کنترل نور توسط گیاهان برای آنها به مراتب مهمتر از اثر زیبایی آنها برای صاحب آکواریوم و حتی خودشان می باشد.
۶- محل تخم ریزی و یا لانه گذاری
گیاهان طبیعی اثر بسیار مهمی در تخم ریزی اکثر انواع ماهی ها دارند. بیشتر ماهی ها تخم های خود را بر روی شاخ و برگ گیاهان و یا در زیر برگها می ریزند. گیاهان همچنین اثر مهمی در لانه سازی برخی از ماهی ها هنگام تخم ریزی دارند. برای مثال انواع گورامی ها که برای تخم ریزی خود ایجاد لانه هایی از هوا می کنند، برای تثبیت و اسکان لانه ی خود از شاخ و برگ گیاهان استفاده می نمایند. فقدان گیاه در داخل آکواریوم باعث متلاشی شدن لانه ی آنها می شود.
۷- پناهگاه نوزادها
نوزاد اکثر ماهی ها از گیاهان آبزی به عنوان پناهگاه استفاده می نمایند. اگر تراکم گیاهان داخل آکواریوم در حد طبیعی برای نوع ماهی تکثیر شده باشد نوزادها می توانند به بهترین وجهی در داخل آنها پنهان شده وخود را از دسترس والدین و یا سایر ماهی های دیگر آکواریوم دور نگه دارند چون اکثر ماهی ها تخم و نوزاد خود یا سایر ماهی ها را می خورند.
گیاهان همچنین پناهگاه خوبی برای برخی از ماهی های بزرگ هستند که مورد حمله ی گاه و بیگاه سایر ماهی ها قرار می گیرند، گاهی ممکن است ماهی های یک گونه ی مشابه و یا دو ماهی از گونه های مختلف با یکدیگر جدال نمایند که اگر ماهی مورد تعرض بتواند خود را برتای مدتی پنهان نماید از دست ماهی متجاوز مصون خواهد ماند.
۸- تولید غذا به طور غیر مستقیم برای برخی از ماهی ها
برخی از ماهی ها علاقه ی خاصی به خوردن انواع آلگ ها و باکتری ها دارند. آلگ ها و باکتری ها به مقدار زیاد بر روی شاخ و برگ گیاهان تولید می شوند. اکثرا” ماهی هایی از این قبیل را می توان دید که روی شاخ و برگ گیاهان را به منظور خوردن باکتری ها و آلگ ها ی رشد یافته بر روی آنها بازرسی می نمایند.
می توان نتیجه گیری کرد که گیاهان پلاستیکی مصنوعی حتی اگر زیبا هم باشند نمی توانند احتیاجات ماهی ها را برآورده نمایند. در هر حال از آنجا که تهیه و تامین برخی از انواع گیاهان آبزی در داخل کشور مشکل است با توجه به موارد مذکور شده در اکثر مواقع باید ترتیبی اتخاذ گردد که قسمتی از احتیاجات ماهی ها از طریق دیگر تامین شود.