کاربرد نورپردازی در معماری ساختمان
نور به عنوان یک عنصر مهم و کاربردی در معماری ساختمان های مختلف بسیار تاثیرگذار بوده و جزء عواملی به حساب می آید که می تواند در معماری و عمران ساختمان ها و حتی شهر ها موثر باشد. در معماری ستنی، معماری معاصر، معماری مدرن ایرانی و همچنین در سبک های مختلف معماری که از دستاورد های بشری ایجاد شده است همیشه از نور به عنوان یک عنصر اصلی با ویژگی های منحصر به فرد یاد شده است. در دوره های مختلف مانند دوره رنسانس و حتی بعد از آن هم در بناهای مهم مانند کلیساها برای توصیف اهمیت بنا از نور استفاده می کردند. معماری ایرانی در تمام دوره های خود از عنصر کاربردی نور بهره گرفته و چه نور به صورت طبیعی تابیده شود و چه به شکل مصنوعی باشد می توان با استفاده از عناصر کنترل کننده نور مانند ساباط، سایه بند، رواق، جامخانه، روشندان و … نور را تنظیم و مورد استفاده قرار داد.
بهره گیری از هشتی ها در معماری ایرانی و همچنین استفاده از نور طبیعی و مصنوعی در معماری غربی دلیل مناسبی برای کاربرد نور به عنوان یک عنصر تاثیرگذار بوده و این مسله در نهایت منجر به تکامل فضای ساختمان از نظر بصری و روانی می شود.
نور در هنر معماری
هنر معماری به عنوان یک علم می تواند به نقش نور و همچنین چگونگی بهره برداری از نور طبیعی را مشخص کرده و با استفاده از ابزار های روشنایی خاص نور مصنوعی را تامین نمود. در هنر معماری نور را به عنوان اجزایی در کنار عناصر و همچنین مفاهیم دیگر مانند ساختارها، نظم فضایی، مصالح کاربردی، رنگ و … قرار داده که باید در زمان طراحی به صورت یک عنصر جداگانه نقش خود را اجرا کند.
توجه داشته باشید که نور طبیعی در طول روز دارای توالی و دگرگونی بوده و این مسله باعث تغییرات حالت در ساعت های مختلف می گردد. توجه به نور از دوره امپرسیونیست که نقاشان در نور طبیعی مشغول نقاشی می شدند و در نقاشی های خود به رنگ و نور در ساعت های مختلف روز توجه کرده و با کمک انعکاس رنگ های اطراف خود نقاشی زیبایی می کشیدند. از این رو نور به جزئی سازنده و مفهوم بخش در نقاشی ها معرفی شد و بعد از گذشت سال ها هنوز هم نور یک عنصر کاملا” اثر بخش است که می تواند با به کارگیری رنگ های خاص طرحی ناب را ایجاد کند.
خصوصیات معماری ایرانی
یکی از مهم ترین خصوصیات سبک ایرانی وجود سایبان و آفتابگیر است که به عنوان یک منطق و ضرورت در ساختمان ها تعبیه می شود در این دوره برای ایجاد نور از اصل اختلاف سطح استفاده می کردند.
بهره گیری از نور در معماری ایرانی
روند بهره گیری از نور خورشید در زمان ساخت و ساز از اهمیت ویژه ای برخوردار است و باید اندازه شکل گیری مصالح و یا شکل های مختلف زیر بنایی ساختمان را در زمان طراحی در نظر گرفت. در زمان های بسیار دور به جهت استفاده از نور و همچنین سایه از ایجاد اختلاف سطح در دیواره های خارجی بهره می گرفتند و بعد از آن از روی آثار خانه هایی که دیوارهای آن تا زیر سقف باقی مانده بود را استنباط این مسله قرار داده که هر اتاق از طریق یک درب به خارج راه داشته و بدون پنجره بوده است بعد از آن در دوره های بعد از پنچره های شیشه ای که دارای لوله هایی با خمیر شیشه بودن استفاده می کردند. شیشه های قابل استفاده در این دوره در کنار هم و در داخل یک قاب قرار گرفته و به جهت روشن کردن بنا کاربرد داشتند. تاریخ نمونه های در و پنجره در معماری ایرانی بسیار کهن بوده به حدی که می توان روزنه هایی که بر روی برج ها ساخته شده را از نقش برجسته آشوری تشخیص داد و وضع درها را هم از دوره هخامنشی به یادگار مانده است.
بر اساس تحقیقات انجام شده انحراف زوایای بناهای موجود در تخت جمشید بر این اساس نهاده شده است که بتوان سایه روشن های گوناگونی را در روزها و فصول مختلف سال ایجاد کرده و این انحراف این اجازه را به معمار ایرانی می دهد تا مکان قابل زیستن را به گونه ای بسازد که در فصل های مختلف سال به مقدار کافی از نور آفتاب و روشنایی برخوردار باشد. در دوره اشکانی سقف تالار ها به صورت کامل از چوب و با ارتفاع مختلف و تنها روشنایی موجود دهنه و هلال هایی بود که از سمت مشرق باز می شدند اما ساسانیان تمایل به نشان دادن تضاد بین سایه و روشنایی داشتن و از این روش به شکل افراطی در تمامی بناهای خود استفاده کرده اند و از نوک گنبد بناها که برای روشن کردن آتش استفاده می کردند به صورت روزنه ای در آمده بود را برای روشنایی بنا استفاده می کردند.
در ایوان کرخه در خوزستان طرز درست نور گرفتن از اتاق را نشان داده اما برای بناهایی که دارای طاق ضربی هستند به صورت معمول برای تامین نور از قسمت هایی که سقف مسطح دارند استفاده می شود. در عصر ساسانیان از طاق گهواره ای استفاده می کردند که این نوع از طاق ها به معمار این امکان را می دهد تا در فاصله میان دو قوس پنجره ای را تعبیه کرده و با انجام این کار روشنایی بنا تامین گردد و ایین روش نورگیری از جام خانه به عنوان یک سنت طرح مورد استفاده قرار می گرفت.
در زمان ساسانیان بهره گیری از گنبد به شکل گسترده به کار گرفته شده و از ویژگی های این معماری محسوب می شود. در روی گنبد ها روزنه هایی موجود است که بدون شک برای پوشش آنها از شیشه استفاده می شود تا آن که ساسانیان از دیوارهای حمال به جهت تحمل بار گنبد استفاده کردند و نور ساختمان از روزنه روی گنبد تامین می شد اما زمانی که بار سقف گنبدی را با استفاده از قوس ها روی جرزها منتقل کردند این امکان فراهم شد تا از قسمت های بدنه گنبد ها به جهت نورگیری هلالی استفاده شود.
بهره گیری از نور طبیعی در معماری جهان
در زمان مصر باستان به دلیل موقعیت مکانی این سرزمین شدت نور و هم چنین تضاد بین سایه روشن بسیار زیاد بوده و همین مسله باعث شده تا در آن دوره به نور توجه ویژه ای داشته باشند. فرم های هندسی و صریح با گوشه های تیز و دقیق که در آن دوره استفاده می شد در زیر نور شدید اثری خاص را به وجود می آورد. چشم های انسان ها برای دیدن فرم ها در زیر نور آفریده شده و تنها با وجود سایه روشن ها می توان فرم ها را به خوبی مشاهده نمود. مکعبی بودن یک فرم، مخروط، استوانه، کروی و همچنین هرمی بودن فرم ها اولین چیزی است که در نور دیده می شود و این امکان را فراهم می کند تا تصاویر ملموس، صریح و نابی ایجاد شود.
در معماری مصر باستان بازی با نورو همچنین سایه تنها محدود به فرم های بزرگ نبوده و می توان سطوحی که از نقوش برجسته پوشیده شده اند را با ظرافت بر روی سنگ تراشیده و پدیده سایه روشن را در مقیاس کوچکتری تکرار نمود. در مورد معابد یونان که معمولا مجسمه وار هستند اثر بخشی آنها به صورت کلی در فضای پیرامون معبد است و با استفاده از یک آبنما در فضای بیرونی معبد همراه با نورپردازی که بر روی سطح آب انجام می شود مجسمه راروشن می سازد. در صورتی که در فضایی نیاز به نور بیشتری باشد پونانیان از نور سقف استفاده می کنند. به همین خاطر بخشی از سقف را با ارتفاع بیشتری می سازند و از این فضا برای تاباندن نور به داخل فضا بهره می گیرند و در معماری مسحیت فضای داخلی را به گونه ای ساخته و نور پردازی می کردند که جنبه روحانی داشته و فضای رویایی را ایجاد کند.